Postawa wdzięczności versus branding sumienia

1Tm 4,1-6

Duch výslovně praví, že v posledních dobách někteří odpadnou od víry a přidrží se těch, kteří svádějí démonskými naukami, jsou pokrytci, lháři a mají vypálen cejch na vlastním svědomí. Zakazují lidem ženit se a jíst pokrmy, které Bůh stvořil, aby je s děkováním požívali ti, kdo věří a kdo poznali pravdu. Neboť všechno, co Bůh stvořil, je dobré a nemá se zavrhovat nic, co se přijímá s díkůvzdáním. Vždyť je to posvěceno Božím slovem a modlitbou. Toto bratřím zdůrazňuj a budeš dobrým služebníkem Krista Ježíše, vychovaným slovy víry a pravého učení, které sis osvojil.

Milí přátelé v Kristu, když se podíváte do jakéhokoliv vydání Hesel Jednoty bratrské z Herrnhut nebo do kancionálů, kde jsou vypsané texty k bohoslužbám a určené ke kázání, zjistíte že máme pro dnešek vyznačený jen verš 4. a 5. Dovolil jsem si přečíst pár vět „okolo“ tohoto textu, protože hovoří něco velmi podstatného o stavu duše a nitra člověka. Mluvili jsme o tom i ve škole na náboženství v úterý; za chvíli se k tomu dostaneme.

Slavíme dnes neděli díkůvzdání za úrody zemské. Určitě řekneme, že tato neděle měla větší opodstatnění dříve, a ve venkovských sborech, kde lidé po žních a po různých sklizních děkovali Bohu za tu konkrétní letošní úrodu, která jim dovolovala přežít nadcházející dlouhou zimu. My nakupujeme v obchodech, kam se dováží zboží z celého světa, z míst, kde se urodilo. Přesto i my městští chceme dnes Bohu z celého srdce poděkovat. Opakem děkování je totiž spílání a nadávání. Všimněme si, a každý z nás by si měl vést evidenci o tom, kolik svých myšlenek a slov denně věnuje stížnosti, naříkání, kritice a nadávání. Kolik minut či hodin denně je šiřitelem „blbé nálady“. Člověku, který to nehlídá, se může stát, že tomu úplně propadne, že zatrpkne a třeba už nevědomky stále jen nadává. Jistě, všude kolem nás se vynořují stále nové jevy a skutečnosti, které nás vybuzují, které nám jdou na nervy, které přímo volají po oprávněné stížnosti. Všude kolem nás jsou úkazy, které budí naši oprávněnou nespokojenost či náš odpor. Ale na druhé straně tu máme to, o čem píše diakon Zbyšek Kaleta ve svém fejetonu v posledním Příteli, o tom jak snadno se doslova „sesype“ vlna hejtu na člověka, který napíše na sociální síti jednu kladnou větu na jakékoli téma. Několik jednoduchých slov otevřelo stavidla verbální žumpy a na hlavu nevinné pisatelky se snesla lavina nenávisti. Až se to hemžilo vulgarismy a emotivními výpady. Takový je náš svět a zřejmě jedním z mnoha našich úkolů je nenechat se otrávit, nenechat se znechutit, nenechat se vnitřně zaneřádit tím neřádem zvnějšku.

Plody země, za které děkujeme každoročně během bohoslužeb v neděli po svátku archanděla Michala nám připomínají základní příznivost života. Plody se rodí, je tu úroda, děti se rodí, rány se hojí. Je tu spousta fenoménů, které nejsou samozřejmostí, a které člověku pomáhají, přispívají k tomu, aby mohl žít. Tuto přízeň člověk cítí a i z ní vyvozuje tu přízeň největší a poslední, z ní vyvozuje Boží milost. Věřící člověk cítí srdcem, že život není jen neutrální, lhostejný či cynický, že je zde u díla velká láska, která člověku pomáhá v jeho zápase s bezživotím a nicotou. Stačí si uvědomit, jak nesamozřejmá tato přízeň a Boží milost je. Žalm 92. ve verši 5. to vyjadřuje: „Hospodine, svými skutky působíš mi radost, jásám nad činy tvých rukou. Tvoje činy, Hospodine, jsou velkolepé, tvoje záměry jsou přehluboké. Tupec o tom neví, hlupák to nechápe – Hospodin je přímý, skála má a podlosti v něm není.“ Tak mluví žalmista, člověk, který v hlubině života poznal Boží srdce bijící pro člověka.

Evangelium, které jsme četli od oltáře, nám vyjevuje, co to znamená díkůčinění, co to znamená být skutečně vděčný, co to znamená Boha chválit z celého srdce. Bylo uzdraveno deset malomocných. Devět z nich se vrátilo do života, žijí dál svůj život, jaký žili před svou nemocí. Jsou rádi, že se mohli vrátit do života. Ale ten jeden, Samaritán a cizinec v Izraeli, ten prožil své uzdravení jinak. Toho to hluboce zasáhlo, toho to dostalo a vnitřně změnilo. On se vrátil a velikým hlasem velebil Boha. A právě o ten veliký hlas se dnes jedná, o ten veliký hlas jde, který se dere z prsou onoho cizince. Ve svém uzdravení zažil něco převratného, ve svém uzdravení byl uzdraven ještě jednou a ještě mnohem podstatněji. A na to druhé a podstatnější uzdravení platí Ježíšovo slovo: „Víra tvá tě uzdravila.“ Tenhle člověk, a pouze on z těch deseti, zažil naplno onu niternou změnu, ve které se mu Bůh vyjevil jako Bůh spásy. Od teďka už bude žít s veselím, s radostí bude čerpat z pramene spásy a velikým hlasem bude Boha vyznávat, oslavovat a bude mu stále děkovat. Opakuji – děkování není jen úkon zdvořilosti a společenské konvence – je to vnitřní proměna, když to člověku dojde, když prozře, tu se jeho srdce zaraduje a ta radost už mu nebude odňata.

A teď již přímo k našemu textu. Schválně jsem začal kázání českou částí, abych mohl přečíst text z krásného českého ekumenického překladu. Na něm totiž trochu lépe vyniká jedná záležitost, které je dobré si povšimnout. V polském překladu bychom to mohli opomenout. Když čteme o lhářích, „którzy mają sumienie napiętnowane“ anebo „pozwolili wypalić własne sumienie“ – jedná se o hlasatele jakéhosi falešného učení, kteří odvozují věřící od toho, aby s vděčností přijímali vše, co je darem Božím – nemuseli bychom pochopit jistou metaforu, obraz, který zde apoštol Pavel používá. My jsme se o nich dozvěděli, že „mají vypálen cejch na vlastním svědomí“. Rozžhavenou pečetí se cejchuje dobytek, nebo se cejchoval otrok: vypalovalo se na jeho kůži určité znamení, které svědčilo, komu patří. Nacisté označovali Židy, aby bylo zjevné, kdo není hoden, dle jejich mínění, žít v lidské společnosti. Pavel píše o satanském, démonském učení. Ti kdo odvádějí druhé od vděčnosti Bohu svými zákazy a příkazy, které nepochází od Boha, mají vypálen takový cejch na svém nitru, na svém svědomí. Jedna z postav filmu, na který jsme se v úterý dívali ve škole, říká pokušiteli, jenž slíbil lidem, že budou jako Bůh: „Nie, ty nie chcesz, żebyśmy byli panami, zrobisz z nas niewolników, swoich niewolników”. Moglibyśmy mówić o byciu niewolnikiem zrzędzenia i niewdzięczności, hejtu i oczerniania. Przeciwnik obiecuje człowiekowi, że będzie panował, a to jego panowanie czyni go niewolnikiem. Stajemy się jak ten „dobytek” – znowu po czesku to brzmi lepiej niż polskie „bydło”; dobytek to coś lub ktoś zdobyty, dobyty czyli przywłaszczony sobie w wyniku wojny lub okupacji przez kogoś innego. Wykrzywiony sposób zarządzania i panowania nad światem czyni podporządkowanego grzechowi człowieka niewolnikiem tego, co obraca sam przeciwko sobie albo świadomie przeciwko drugiemu, żeby go zabić i zlikwidować. Wszystkie dobre wynalazki ludzkość wykorzystuje przecież także w celu niszczenia i obracania ich przeciw innym ludziom. To, co mamy w sobie jako Boży pierwiastek i podobieństwo, zdolność kreatywnego tworzenia, świadomie lub nieświadomie obracamy prędzej czy później przeciw sobie. Myślimy, że podbijamy i „zdobywamy” świat, wiedzę, a nawet tajniki Pana Boga, że potrafimy Go przechytrzyć wynalazkami sztucznej inteligencji, a tymczasem nam tej własnej sporo brakuje, żeby się zorientować, iż tak naprawdę wpadamy w zaklęty krąg niewoli własnych błędów. Nic dziwnego, że błąd, chybiony strzał, nazywa się po grecku hammartia czyli grzech.

Postawa wdzięczności względem Boga, od którego pochodzi wszystko, co dobre, wszelkie dary z których możemy cieszyć się każdego dnia, jest przeciwieństwem hejtu, obrzucania błotem, zwalania winy na innych, a w efekcie na Boga („kobieta, KTÓRĄ MI DAŁEŚ zerwała owoc i mi dała do jedzenia…”). Na podstawie Słowa Bożego Żydzi wypracowali cały system tak zwanych „błogosławieństw”, które dotyczą najdrobniejszych okoliczności życia. Kilkakrotnie w ciągu dnia pobożny Żyd woła (a przynajmniej powinien wołać) z wdzięcznością: „Błogosławiony bądź Panie, Boże Wszechmogący, Królu Wszechświata, który…” darowałeś mi to a to, który okazałeś mi takie czy inne dobro, który postawiłeś mnie w takiej czy innej sytuacji i z niej wyprowadziłeś obronną ręką. Nawet kiedy widzimy pięknego człowieka albo jakieś fajne zwierzątko czy roślinkę, mamy zawołać: „Błogosławiony bądź Panie, Boże Wszechmogący, Królu Wszechświata, który go masz w swoim stworzeniu”. Istnieją błogosławieństwa przy jedzeniu, przed i po nim, a nawet dziękczynienie za to, że mógł człowiek się wypróżnić. Jakkolwiek bizarnie by to dla nas brzmiało, także to nie jest sprawą tak oczywistą. Ksiądz Emil Macura w wykładzie na temat tego tekstu mówił nam w poniedziałek na homiletycznym, że zrozumiał to, kiedy jego dziadek cierpiał na raka jelita i przeżywał niewyobrażalne męki i boleści przy wydalaniu. Przepraszam, że o tym mówię, ale to nam uświadamia, iż nic co mamy ani czym jesteśmy, nie jest oczywistością. Kiedy przyjmujemy nasz świat i ludzi jako dar, będziemy ich traktowali zupełnie inaczej.

Paweł pisze, że wszystko jest „poświęcane Słowem Bożym i modlitwą”. Czy poświęcamy wdzięczną modlitwą wszystko, co otrzymujemy każdego dnia z Bożej ręki? Każdy pokarm, każde spotkanie, ludzi, rzeczy, okoliczności? Ważne, by tej wdzięcznej modlitwy, wypowiedzianej razem na głos przed innymi albo wzniesionej w cichym westchnieniu do Pana, nie zabrakło. W tej naszej pastorskiej poniedziałkowej dyskusji nad tekstem kazalnym „wyszła” jeszcze jedna sprawa. Mianowicie zwyczaj poświęcania miejsc, rzeczy, supermarketów, wozów strażackich, samochodów itp. I po jakimś czasie uznaliśmy, że to zawsze dobra okazja, by powiedzieć ludziom, którym by to samym od siebie do głowy nie przyszło, jak cenna i ważna jest w oczach Bożych (i powinna być w ludzkich) czyjaś praca oraz poświęcenie dla dobra innych, by się za ich służbę modlić, by za nich dziękować. A także by poprosić, by Pan był z nami na przykład w nowym domu czy nowej pracy. Tylko, by nie wiązać tego z jakimś magicznym pojmowaniem błogosławieństwa lub modlitwy – ale kierować uwagę na właściwy sens. Jeden z księży mówił o braciach z Afryki; kiedy jego córka mówiła, że ma alergię na mleko czy gluten (już nie wiem, co to było, to teraz nieważne), które były zawarte w pokarmie, gospodarze prawie że obrażeni zapewniali, że przecież oni się właśnie za to jedzenie modlili, więc nic jej nie będzie. Uśmiechamy się na takie podejście, ale ono właśnie dobrze to „magiczne” podejście ilustruje. Pomodlę się za nowy motocykl, dam go księdzu poświęcić przed kościołem – a potem już mogę jeździć jak debil i narażać życie własne oraz innych. To ciekawe, że w naszym mówieniu i myśleniu, może pod wpływem ewangelikalnych nurtów chrześcijaństwa, nie wiem, zwykliśmy uważać błogosławieństwo za jakąś naszą prawie że magiczną czynność na rzecz kogoś innego. Błogosławię ci, niech ci Pan Bóg błogosławi (to lepszy wariant), pomodlę się „za jedzenie” – czyli co, że żona to źle ugotowała, a ja proszę, żeby mimo wszystko nam to nie zaszkodziło? Bzdura! „Błogosławiony bądź Panie, Boże Wszechmogący, Królu Wszechświata, który dałeś naszemu kucharzowi czy kucharce zdolności i wiedzę, smak i kreatywność, który nam dałeś te wszystkie wspaniałe dary, by z nich przyrządzić coś tak smacznego, na co się teraz cieszymy i za co Ci dziękujemy!” To jest ta różnica. Dlatego tak lubię luterański kierunek protestantyzmu, bo jest w nim ta cała starotestamentowa, żydowska postawa wdzięczności wobec Jedynego, Wszechmocnego Boga, dawcy wszystkich wspaniałych darów. Kalwin zakazywał i nakazywał. Mieszkańcom Genewy zabronił używania firanek a nie daj Boże zasłon w oknach, żeby było widać czy nie uprawiają seksu. Żeby ich inwigilować, czy nie grzeszą. Niewolnika trzeba sprawdzać. On sam tego potrzebuje, bo kiedy wie, że pan nie widzi, wtedy robi to, co zabronione. Człowiek wolny i świadomy własnej godności strzeże się przed tym co złe sam, bo jest wystarczająco dojrzały, by rozróżniać między złem a dobrem. Bo ma sumienie. Bez wypalonego znamienia; takie sumienie, które działa nawet gdy zwierzchnik nie patrzy.

Poświęcajmy odwołaniem do Bożego Słowa i wdzięczną modlitwą każdy nasz dzień, a wtedy nawet ten powszedni będzie jak święto, bo go będziemy przyjmować jako Boży dar i możliwość dobrego wykorzystania, dla dobra i błogosławieństwa. To jest postawa, która stała u zrodu tzw. ewangelickiego etosu pracy, kiedy patrzymy na to, co mamy wykonać nie jako na przekleństwo, ale na okazję i dar od Pana. I wtedy to, co robimy, mówimy, jakimi jesteśmy, będziemy tak czynili, aby to było dla Jego chwały. Będzie Go choć troszeczkę w tym widać – i ktoś obok też to dostrzeże. Oby tak było, Panie, ucz nas zawsze tej wdzięcznej postawy wobec Ciebie i innych ludzi! Amen.