O řešetláku a bodláku czyli winogrona zamiast „dziuboków”

Mt 7,12-17

Jak byste chtěli, aby lidé jednali s vámi, tak vy ve všem jednejte s nimi; v tom je celý Zákon i Proroci. Vejděte těsnou branou; prostorná je brána a široká cesta, která vede do záhuby; a mnoho je těch, kdo tudy vcházejí. Těsná je brána a úzká cesta, která vede k životu, a málokdo ji nalézá. Střezte se lživých proroků, kteří k vám přicházejí v rouchu ovčím, ale uvnitř jsou draví vlci. Po jejich ovoci je poznáte. Což sklízejí z trní hrozny nebo z bodláčí fíky? Tak každý dobrý strom dává dobré ovoce, ale špatný strom dává špatné ovoce.

Prostorná brána a široká cesta do ní… Zástupy, davy lidí, kteří jdou, ikdyž neví kam. Prostě nad tím nepřemýšlejí. Žijí obyčejný život, mají svoje radosti i strasti, své děti, na které jsou někdy pyšní, mají svá trápení i bolesti – a když se jich zeptáte na víru, na Boha, řeknou: „Já si věřím po svém, nepotřebuju k tomu Pánbíčka, který řídí můj život.“ A na otázku po smrti zahlásí: „Smrti se nebojím. Žijeme, naplníme svůj čas a zemřeme. Co bude po smrti, to mě nezajímá. Protože po smrti není nic.“

Co máme říci na jejich adresu? Diskutovat, přít se s nimi? Pomůže to? Asi lepší bude se tiše za ně modlit. A také za sebe, abychom když budeme mít příležitost danou Bohem, aby se jakýmsi způsobem na nás prokázalo, v čem je lepší ta úzká cesta anebo že vůbec je, abychom pak nepromarnili tuto šanci a měli tu milost stát se dobrým, nikoliv zlým příkladem a svědectvím. Aby tito lidé prožili moment prozření, setkání se zvláštním nepopsatelným oslovením… Pak se začnou rozestupovat mlhy, a i oni vedle rušné silnice po níž se řítí uvidí tu starou úzkou cestu, po které téměř nikdo nejezdí. Proč by také jel? Je úzká, sotva tak na jeden povoz. Jede se krok za krokem, cíl je v nedohlednu, v nekonečnu… A až teď bude i pro ně platit obraz o prostorné bráně – a jako v protipólu o bráně těsné. Proč? Protože Ježíšovo slovo o dvou cestách míří do církve, platí předně jeho učedníkům. Mají je slyšet jako informaci o jejich údělu. Vždy budou v menšině, vždy budou jen hrstkou uprostřed množství, vždy jen kořením, solí země. A když to nejednou budou zakoušet i na vlastní kůži, tak se nemají divit a propadat panice.

A i mezi těmi, kdo se hlásí k Ježíšovi, budou nebetyčné rozdíly. Jedni půjdou po té úzké cestě. Druzí budou zaměřeni na sebe, budou se předvádět. Ihned v dalších slovech najdeme příběh o posledním soudu – a tehdy se budou někteří vymlouvat: „Pane, Pane, což jsme ve tvém jménu neprorokovali a ve tvém jménu nevymítali zlé duchy a ve tvém jménu neučinili mnoho mocných činů?“ (Mt 7,22) Budou se hájit svými kousky, svými schopnostmi, kterými udivovali lidi… Posluchači a svědkové takových událostí je bezesporu mohli vidět jako Boží lidi. Jenomže, byli opravdu Božími služebníky? To je klíčová otázka pro pochopení našeho oddílu. Dělali tzv. mocné skutky. Přitom se odvolávali na Krista. A přesto slyší na Božím soudu: „Nikdy jsem vás neznal. Odejděte ode mne, kdo se dopouštíte nepravostí!“ Zvolili lidský potlesk, strhávali pozornost na sebe. A i když vše dělali ve jménu Ježíše Krista, i tak byla jejich cesta široká a vedla do záhuby. Je totiž možné se Kristem zaštiťovat, v Jeho jménu dělat ze sebe odborníky na duchovní život, a přesto stát vedle!

Dnešní text z Matouše se čte na závěr církevního roku, který zrovna prožíváme – anebo dokonce přímo ke Dni pokání a modlitby. Všude po církvích zní toto poselství za jediným účelem. Má sloužit jako podnět k sebezpytování, k ohlédnutí, k bilanci. Co se dělo ve světě i u nás? Co tvořilo náš život? Žili jsme Bohem podle vzoru Soli Deo gloria, anebo jsme se jen předváděli a hledali chválu od lidí? Zůstali jsme v zajetí sama sebe anebo jsme se nechali vést ke svobodě, do sféry Ducha? Dnešní text nám pro naše roční bilancování zdůrazňuje, že u věcí Božích jde o celé naše nasměrování. A řeči, ty že nejsou podstatné: „Ne každý, kdo mi říká Pane, Pane, vejde do království Božího, ale jen ten, kdo činí vůli Otce mého v nebesích.“ (Mt 7,21)

Tedy činit, plnit vůli Boží. Jak se toho dosahuje? „Co máme dělat? Jaké skutky od nás žádá Bůh?“, ptali se jednou Ježíše jeho posluchači. Ježíš odpověděl: „Skutek, který od vás žádá Bůh je, abyste věřili v toho, koho On poslal.“ (J 6,29) A toto je klíčová věc. Rovněž v kontextu dnešního oddílu. Až do této chvíle by si totiž posluchač mohl myslet, že se zde jedná jen o jakousi morální nápravu. „Jak byste chtěli, aby lidé jednali s vámi, tak vy ve všem jednejte s nimi,“ to znamená: mějte ohled na dobro toho druhého, nedbejte jen o vlastní dobro, prosazení vlastní pravdy či názoru ale naslouchejte potřebám druhých a žijte i pro ně, nejen pro sebe. Toto vše je krásné a měli bychom být Pánu Bohu vděční za to, že zrovna období adventu, tedy očekávání na svátky připomínající vtělení Božího Syna, jsou pro lidí v naší společnosti také důvodem k charitě, konání dobrých skutků, pořádání adventních koncertů apod. Protože je to zrovna evangelium a křesťanské poselství, které k tomu burcuje a připomíná, že nemáme dbát jenom na vlastní břicho a dárky, které de facto vůbec ani nepotřebujeme.

Tylko że jest jedno ALE i pewnie właśnie po to mamy takie Dni Pokuty i Modlitwy jak dziś. I takie teksty czytamy z Biblii, jak ten dzisiejszy. Znajdujemy tam bowiem kluczowe słowa Jezusa, które powodują różnicę – że tu nie chodzi tylko o to, by się zorientować, że obok są inni ludzie, przebudzić się i zacząć dbać nie tylko o własne dobro, ale też o to ich dobro. Pewnie, że tych, którzy przeżyli takie przebudzenie i to widzą jest garstka, mniejszość, to są ci na wąskiej drodze, którzy zobaczyli wąskie drzwiczki, przeszli przez nie i idą tą wąską ścieżką. No i super. Ale Jezus idzie dalej. Bo my nie możemy pozostać jedynie przy dobroczynności czy ofiarności adwentowej – i każdy z nas jak tu siedzimy to doskonale wie. Tak jak nie można pozostawić tego malutkiego Jezuska tylko w stajence betlejemskiej i raz na rok sobie o tym przypominać. Każdego dnia jest tyle wyzwań i decyzji przed nami, tyle okazji ofiarowania czegoś z siebie drugiemu i tyleż samo szans, by tego drugiego człowieka w pośpiechu nie zauważyć, w ferworze zajęć i obowiązków nie wysłuchać, nie pójść i nie pomóc, uczynić sobie samemu tak jak Pan Jezus mówi, byśmy czynili innym, etc., etc. Każdy z nas znajdzie tysiąc przyczyn, dla których nie potrafi być Matką Teresą czy innym świętym z panteonu. I kiedy to zrozumiemy, możemy dopiero posłuchać, co dalej mówi Jezus. Właśnie do nas teraz, tuż przed progiem czasu adwentowego.

„Jakże ciasna jest brama i wąska droga”… Czy w ogóle ktoś potrafi przez nią przejść? Czy ją znajdzie? Czy zauważy? Jezus mówi: Pokażę wam na przykładzie, jak to jest. Znacie taką roślinkę jak akant. Nie znacie? Słuchacze Jezusa widocznie znali. Acanthus spinosus, akant kłujący, roślina, która może rosnąć nawet na terenach pustynnych… Czy wyrośnie na nim winogrono? No, odpowiedzcie. Siedzimy wokół Pana Jezusa i słuchamy tego, co mówi. Wyrośnie? No jasne, że nie. Albo taki kłujący oset – pokolenie wychowane na Kubusiu Puchatku wie co najwyżej, że to jest roślina, którą lubi jeść osiołek Kłapouchy; i pewnie dlatego jest takim strasznym pesymistą i nie widzi w życiu żadnej jasnej strony. Samie ciernie i kolce. A figi znacie? Nie „figę z makiem”, tylko taki prawdziwy owoc. No, jest coś takiego. Ci z Izraela wiedzieli, o co chodzi, w krajach obszaru tropikalnego i subtropikalnego są figi uprawiane. No i teraz: zbierzesz figi z ostu? Nie. Albo masz drzewo, dobre, zdrowe – na nim wyrosną dobre owoce. Na płonce nie urośnie nic innego niż płonki. Żydzi, Grecy i Rzymianie znali powiedzenie: „Jaki korzeń, taki owoc”. Epiktet w „Rozważaniach” pisze: „Czy winorośl może wyrosnąć jak oliwka, a czy oliwka może wyrosnąć jak winorośl?” Seneka twierdził, że dobre nie może wyrosnąć ze złego, jak figa nie może wyrosnąć z oliwki.

Jest jednak na przykład taki szakłak (po czesku řešetlák), którego małe, czarne owoce by się dało od biedy (jak ktoś ma dużo dioptrii) pomylić z winogronami – a jest trujący! Istniał też gatunek ostu, którego kwiaty przynajmniej na odległość przypominały figi. Czy jednak jagody szakłaka, jakkolwiek by wyglądały niczym winogrona, są nimi? No, jasne że nie! Czy oset urodzi figi? „A figę” urodzi – ale na pewno nie figę. Czy to, że zbierzesz siły i przez jakiś czas będziesz się starał żyć według najwyższych norm moralnych – najlepiej tych z „Kazania na Górze” Jezusa, które właśnie czytamy – spowoduje, że staniesz się jak On, albo przynajmniej jak ta wspomniana w sposób przysłowiowy Matka Teresa? Że przez to osiągniesz niebo? Że zbudujesz niebo tu na ziemi? Skoro nie, to czy w takim razie w ogóle nie warto się starać?

Ewangeliści zapisali słowa Jezusa: „Co niemożliwe jest u ludzi, możliwe jest u Boga” (Łk 18,27). Te słowa padają jako komentarz do rozmowy z bogatym człowiekiem, który chciał przez swoje starania dostać się do nieba. „To kto w takim razie może być zbawiony?” – pytają potem Jezusa w rozmowie uczniowie. On im na to odpowiada jak wyżej. Mamy się starać (po czesku: snažit se). A wtedy zobaczymy nie tylko, jak to jest trudno, ale że wręcz się nie da! To jest Zakon. Wyrok Prawa: jak byś się nie starał być dobrym i tak „zapłatą za grzech jest śmierć” (Rz 6,23) – „Ale darem łaski Bożej jest życie wieczne w Chrystusie Jezusie”! Kiedy dziś czytamy na Dzień Pokuty czyli Dzień Nawrócenia te słowa Jezusa o roślinkach i ich owocach, a przedtem o tym, jak byśmy mieli postępować, to skutkiem może być to, że poślemy pieniądze na konto jakiejś organizacji charytatywnej przy okazji koncertu adwentowego czy benefisu. Ale we wnętrzu, w naszej istocie nic się nie zmieni. Mój kwiat będzie wyglądał jak kwiat figi – ale czy będę figą? Czy kiedy dorosnę do zbioru owoców, właściciel zbierze ze mnie dorodne i smaczne owoce figowca? No nie, będę dalej ostem.

Ale Bóg sam stał się takim ostem, takim szakłakiem czy akantem jak ja. Przyszedł do tej beznadziejnej sytuacji, w której nawet osiołek Kłapouchy nie widzi światła ani możliwości wyjścia z niej – wyrzekł się tego, że jest Bogiem, On, doskonały, który jest źródłem wszystkiego, co nazwiemy moralnym – i dał się zabić, poniósł tę karę grzechu dla mnie. I wstał z martwych, by i mnie do nieba pociągnąć. By oset stał się figą, a szakłak winoroślą. Chociaż botanicznie to niemożliwe, On to czyni. W innej przypowieści Jezusa jest mowa o zaszczepieniu (naroubování). To są wszystko tylko przykłady, które jakiś aspekt z tej prawdy pokazują.

Bóg może uczynić, że przed Sądem Ostatecznym szakłak i oset usłyszą słowa: Jakże piękny i dobry jest twój owoc! Ale to tak naprawdę nie będzie ich owoc – to będzie owoc Winorośli, Jezusa, Zbawiciela. Czy chcesz, żeby tak było? Jeśli tak, to jak przyjąć ten Jego dar? Ano, choćby tak, że za chwilę przyznam przed Bogiem, że moje życie rodzi tylko ciernie i osty. A potem, że uklęknę przed ołtarzem i jak przyjmuję Chrystusowe Ciało i Krew w chlebie i winie, tak przyjmę to, co On za mnie już wykonał przez swój krzyż i zmartwychwstanie. Uwierzę Temu, którego Bóg posłał – jak żeśmy czytali. Nic innego nie mogę zrobić. Nawet zasłużyć się tym, że w Niego uwierzę. Wszystko jest po Jego stronie.

Ja mogę ten prezent jedynie przyjąć. I mogę się tym tak niesamowicie cieszyć, że to będzie na mnie widać. Że – znowu nie wiem, jak się to stanie, bo to dzieło Boże – będzie na mnie w jakiś sposób już teraz widać coś z tego Jego owocu, a nie tylko same „dziuboki”. Oto tajemnica wiary. Przyjmijmy ten niesamowity Boży prezent. Niech on wszystko zmieni.