Jo nie chciała iść

5M 8,7-18

Vždyť Hospodin, tvůj Bůh, tě uvádí do dobré země, do země s potoky plnými vody, s prameny vod propastných tůní, vyvěrajícími na pláni i v pohoří, do země, kde roste pšenice i ječmen, vinná réva, fíkoví a granátová jablka, do země olivového oleje a medu, do země, v níž budeš jíst chléb bez nedostatku, v které nebudeš postrádat ničeho, do země, jejíž kamení je železo a z jejíchž hor budeš těžit měď. Budeš jíst dosyta a budeš dobrořečit Hospodinu, svému Bohu, za tu dobrou zemi, kterou ti dal. Střez se však, abys nezapomněl na Hospodina, svého Boha, a nepřestal dbát na jeho přikázání, práva a nařízení, která ti dnes udílím. Až se dosyta najíš a vystavíš si pěkné domy a usídlíš se, až se ti rozmnoží skot a brav, až budeš mít hodně stříbra a zlata, až se ti rozmnoží všechno, co máš, jen ať se tvé srdce nevypíná, takže bys zapomněl na Hospodina, svého Boha, který tě vyvedl z egyptské země, z domu otroctví. Vodil tě velikou a hroznou pouští, kde jsou ohniví hadi a štíři, žíznivým krajem bez vody, vyvedl ti vodu z křemene skály, krmil tě na poušti manou, kterou tvoji otcové neznali, aby tě pokořil a vyzkoušel a aby ti nakonec prokázal dobro. Neříkej si v srdci: „Tohoto blahobytu jsem se domohl svou silou a zdatností svých rukou.“ Pamatuj na Hospodina, svého Boha, neboť k nabytí blahobytu ti dává sílu on, aby utvrdil svou smlouvu, kterou přísahal tvým otcům, jak tomu je dnes.

Milé sestry, milí bratři, tématem dnešního kázání by měla být vděčnost. Hledal jsem, jaký by mohl být původ toho slova. Jeho základ, totiž dík, by měl mít původ ve starogermánském slově Denke, což je podobné tomu současnému německému Danke. Líp to slyšíme v polském „wdzięczność, dziękować“, vděčnost, děkovat. Zajímavé však je, že to souvisí se slovesem denken, tedy myslet, a potom je dík vlastně uznalé myšlení. Zajímavé mi to přišlo proto, že v nejrůznějších současných definicích je vděčnost označená jako cit. Ty definice převážně nejsou sympatické, neboť se příliš blíží jakémusi obchodu, totiž dostanu dar a zaplatím za to vděkem. Tak nějak mi vyznívají. Oproti tomu starověké definice jsou jaksi inspirativnější, například římský filozof Cicero napsal, že „Ctnost vděčnosti je matkou všech ostatních ctností.“

To už máme trojí možnost, jak vděčnost pochopit, buď je to záležitost myšlení, nebo je to cit, nebo ctnost – tedy nejen zásada morálního chování, nýbrž spíše vlastnost, čili věc charakteru. Mohli bychom říci: jak kdy. Ale stejně se mi nejvíc líbí to uznalé myšlení. Možná by také bylo užitečné uvažovat o ctnosti, protože ctnosti nejsou v současné době nějak populární, tak by nebylo od věci je rehabilitovat.

Zda je populární vděčnost? Ona znamená, že si vlastně uvědomujeme svoji závislost. Vděčni jsme někomu, takže to předpokládá život ve společenství. Nějakou interakci s jinou živou bytostí, nejčastěji s člověkem, ale asi i s přírodou tak to můžeme mít. To na jednu stranu, a na druhou stranu je nasnadě, že vděčni můžeme být také Bohu – tedy víme, že jsme na něm závislí.

To je řečeno ve velkých zkratkách, ale být závislý na někom populární, myslím, není. Jako bych slyšel tu mnohou výpověď: Vděčný nemám být za co, protože jsem si všechno vybudoval sám vlastníma rukama, případně vlastní hlavou, vlastním úsilím. Od nikoho nic nepotřebuji. A u nás v Česku to jde až tak daleko – a s tím jsem se nikde jinde nesetkal – že někdo dokonce ani nechce, že by mu řidič dal přednost na přechodu, i když má na to právo a auto již také zastavilo. Chodec se otočí, dokonce se vrátí s přechodu a jde jiným směrem, jakoby nechtěl přecházet ulici. Setkali jste se s něčím takovým? Já jsem se s touhle kuriozitou MNOHOKRÁT setkal. Jen aby někdo nemusel někomu za něco vděčit. Samostatnost. Jedna stařenka mi to dokonce na tom páse uprostřed ulice, na náměstí v Havířově řekla (to jsem měl stažené okénko): „Jo nie chciała iść.“ A to měla zelenou. Ale všimněte si prosím, že toto byl opět MNOHOKRÁT postoj Izraelců, třebas již během putování pouští: Vždyť jste nás měli nechat v Egyptě! Proč nás sem taháte? To jsme nepotřebovali, vždyť jsme tam měli všeho dostatek! Já bych to asi nejspíš nazval nevděčností tak daleko jdoucí, že zapírá samotnou potřebnost činu milosti nebo dobra.

Co na to biblický svědek? Ten oproti Cicerovu pěknému prohlášení, že vděčnost je ctnost, jde ještě dál. Podle toho, který zapsal do 5. knihy Mojžíšovy pokyny lidu vstupujícímu do zaslíbené země, je to otázka života a smrti. Kdepak ctnost, to by bylo málo – je to způsob, jak přežít. Protože: když si řekneš, že jsi svého blahobytu dosáhl vlastníma rukama a vlastní silou, zapomeneš na Boha, který ti tu sílu dává. A když zapomeneš na Boha, tak zahyneš. Na to vezmi jed, čili: „to ti dnes dosvědčuji“. Jen ať se tvé srdce nevypíná, ve významu vyvyšovat se, být pyšný. Když je takto osloveno srdce lidu v starozákonním textu, je jasné, že jde o rozum i cit, ctnosti nevyjímaje, protože v hebrejském myšlení je srdce sídlem spíše rozumu, tedy jedná se o určitý postoj, ale když řekneme „postoj srdce“, tak i ty pocity a záležitosti charakteru tam budou také. Takže starozákonní svědek jaksi uzavřel všechny tři pohledy na vděčnost do jednoho, ale dal jí mnohem větší význam, než bychom jí přisoudili sami. Nebýt vděčný není otázkou dobrého vychování nebo slušnosti a taktu, či snad empatie, je to otázka přežití.

Hrozně nerad vkládám do kázání nářky nad stavem společnosti, ale připadá mi, jestli snad tohle nebude zakopaný pes, tedy možná jeden z hromadných hrobů zakopaných psů různých příčin, proč to nevypadá s touto civilizací nejrůžověji. Před časem jsem slyšel zajímavý rozhovor, který končil otázkou, co děláme špatně. Tázající neuměl na to odpovědět, resp. nechal otázku bez odpovědi, ale kladl ji v souvislosti s potížemi demokracie, kterou považujeme za zatím nejlepší uspořádání, srovnal to s otroctvím, kdysi si taky všichni mysleli, že je to v pořádku. Teď víme, že nebylo. Něco je špatně, ale my to – dosud – nevidíme jasně. Jestli tedy nebude špatně to, že nejsme dost vděčni.

Cały 8. rozdział Księgi Powtórzonego Prawa czyli 5. Mojżeszowej został w przekładzie ekumenicznym zatytułowany: „Obowiązek wdzięczności wobec Boga”. I począwszy od pierwszego wiersza całość jest postawiona tak, że to Pan Bóg wyświadczył człowiekowi tak wiele dobra, że byłoby czymś nienaturalnym i najdziwniejszym w świecie, gdyby człowiek powiedział: Ja tego wszystkiego nie chcę. „Jo nie chciała iść”. Gdyby nie przestrzegał zasad, które Bóg mu daje, żeby ta łaska i dobro trwały nadal. Mowa tutaj o Prawie czyli przykazaniach – to, że ich będą Izraelici przestrzegali, jest naturalną konsekwencją tego, że ich serce (no, chyba mimo wszystko) czuje wdzięczność wobec Boga i dlatego całym rozumem oraz aktem woli w najnaturalniejszy w świecie sposób chcą z Nim nadal współgrać, współpracować, żyć i chodzić z Nim. I potem jest ten fajny opis: „A Pan, twój Bóg, wprowadzi cię do ziemi pięknej, gdzie potoki wód, źródła i strumienie wypływają w dolinie i na górze, do ziemi pszenicy, jęczmienia, winorośli, figowców i drzew granatu, do ziemi drzew oliwkowych, oleju i miodu, do ziemi, w której bez ograniczeń będziesz jadł chleb i niczego ci nie zabraknie; do ziemi, której kamienie są żelazne, a z jej gór będziesz wydobywał miedź. Najesz się, nasycisz i będziesz błogosławił Pana, twego Boga, za tę piękną ziemię, którą tobie daje”.

Jakże pięknie opisana tutaj została ta ekologiczna PODSTAWA ludzkiego postępowania wobec wszystkiego, co żywe. „Będziesz błogosławił Pana”, przyjmiesz to wszystko od Niego z wdzięcznością i wówczas twoje rządy, twoje zarządzanie tym wszystkim będzie tym nacechowane. O, jakiż to kontrast w stosunku do wypaczonego i pokrzywionego obrazu z 1. Mojżeszowej, tuż po upadku człowieka! Bóg chce odnowić swój obraz w człowieku, który stracony i wypaczony został wówczas wskutek grzechu. Ten nasz dzisiejszy tekst zdaje się mówić o tym naprawionym obrazie, już nie wykręconym niczym w krzywym zwierciadle, ale na nowo wyprostowanym. Nie panowanie nad przyrodą w najgorszym tego słowa rozumieniu, nie jej wykorzystywanie i nadużywanie, ale dobre i wdzięczne zarządzanie. A to wszystko wypływa z postawy wdzięczności.

I w tym kontekście, kochani, nie mogę się jakoś oprzeć wrażeniu, że to dzisiejsze słowo nam mówi wprost, iż wdzięczności nie da się nauczyć. Że nie wystarczy sobie uświadomić, za co wszystko POWINIENEM być wdzięczny. Jak gdyby to był rzeczywiście, jak w tym tytule – OBOWIĄZEK. Bo ten człowiek „pokrzywiony” przez grzech, to znaczy z „powykręcanym na ręby” myśleniem, rzeczywiście powie tak jak tamci na pustyni: Ja nie potrzebuję, żebyś mnie prowadził do czegoś lepszego, nie musieliście nas wyprowadzać z Egiptu, tam było dość mięsa (choć wiemy, że nie było i czekała ich tylko śmierć). Ale ten „pokrzywiony” umysł to zawsze w ten sposób postawi. Nawet kiedy już zrobił tysiąc czy milion kroków ku dobremu – znowu się odwróci z powrotem do „starego”, do tej rzeczywistości, w której jest mu źle, ale – byle tylko nie być wdzięcznym i zależnym od Boga! Już wejdzie na zielonym na to przejście dla pieszych, bo przecież ma do tego pełne prawo, już chce korzystać z tego, co dobre – ale nie, w połowie odwróci się na pięcie i wali w totalnie innym kierunku, byle tylko ktoś nie pomyślał, że oto chciał iść w dobrym, tym Bożym. Tak jak te siostrzyczki w podziemiach naszego szpitala, o których wam tyle razy opowiadałem: choć już przeżyły coś pięknego na koncercie kolęd, chociaż zaraz powiedzą, że wszystkie ich dzieci i wnuki są ochrzczone, muszą zacząć od słów, i to jedna w drugą: „Samozřejmě, jsem nevěřící”! Żeby też ktoś nie pomyślał, że jest „věřící”.

Widzicie to? To nie jest tak, że sobie człowiek sam z siebie uświadomi: Miałbym być wdzięczny za te wszystkie dobra, które mam – i stanie się właściwym zarządcą, takim jak trzeba, tego wszystkiego, pośród czego żyje, tego świata i życia. I wreszcie będzie dobrze. To nie jest tak, że to człowiek zrozumie jako zasadę, pewną regułę i postanowi tak żyć. Ideologia komunizmu czy socjalizmu, czy w ogóle lewicowe myślenie w ten sposób właśnie pewne rzeczy wypunktowują i mówią: Tak zróbmy, to będzie w społeczeństwie i świecie dobrze. Ale NIE BĘDZIE raju na ziemi! To tak nie działa, nie może, bo jesteśmy wypaczeni, nasze myślenie jest wykrzywione przez grzech i zawsze gdzieś się to zakręci w taki sposób, że nawet to, co najlepsze, skręcimy przeciwko drugim i przeciwko sobie.

To nasze dzisiejsze święto przypomina nam tak trochę o aniołach. Wiecie czemu? Bo Święto Żniw to zawsze pierwsza niedziela po Dniu Archanioła Michała. Ten był we czwartek. I czytać by się wtedy miało o tej duchowej rzeczywistości, której nie widzimy, a która – jak nas Biblia uczy – jest obok nas. Są tam istoty, które nas chronią, prowadzą z Bożego rozkazu – a biada, gdybyśmy im za to chcieli oddawać cześć, ta się należy Bogu! Tak czytamy w wielu miejscach Biblii. Niedawno mieliśmy ten temat na naszym „chłopskim” spotkaniu, a przed mężczyznami jeszcze na biblijnej w Górnej Suchej w Humanicie, bo mi tam ten temat zadali. Teraz tylko tak mimochodem o tym wspominam. Ale w tej rzeczywistości „obok nas” wydarzyła się też dziejowa katastrofa: czytamy o niektórych z tych Bożych sług, współpracowników, którzy się zbuntowali, powypaczali i powykrzywiali sens tego wszystkiego czym mieli być i co mieli robić, i stanęli przeciw dobru zamyślonemu przez Boga. Ostatecznie czeka ich zagłada, ale na razie poddają ten świat próbie. Nas ludzi poddają próbom i my tak tańczymy, jak oni nam zagrają. Nawet sobie z tego nie zdając sprawy.

Po co być wdzięcznym? Innymi słowy: Po co uznać, że nad tym wszystkim jest Bóg? Po co uznać Jego zasady, nawet gdyby to było dla mnie najlepsze na świecie? Nawet gdy mam zielone i jestem na przejściu, samochody stoją i jestem w tym momencie najbardziej chronioną istotą. Po co, lepiej się odwrócić i powiedzieć: Ja nie chciałem przechodzić. Nie chcę, żebyś mnie prowadził do tej dobrej ziemi. Nadrobię drogi i przejdę w miejscu, gdzie nie ma przejścia. To nic, że będę ryzykować życiem. Ale pokażę, że Ciebie, Panie Boże nie chcę i nie potrzebuję. Że powiem: Ciebie nie ma! Że będę na Ciebie zwalał wszelkie zło na świecie, choć to nielogiczne, bo skoro Ciebie nie ma… – ale i tak.

To „przekręcone” myślenie zawsze prędzej czy później gdzieś wyjdzie na jaw. Dlatego nie można dzisiejszego tekstu o wdzięczności czytać inaczej, jak jedynie w kontekście zbawienia w Jezusie Chrystusie. Chrystus tę zkazę „wykręcenia” myślenia przybił wraz z sobą do krzyża. I ten właściwy stosunek do wszystkiego, co mamy jako najpiękniejsze dary od Boga, uzyska człowiek wówczas, kiedy ten Jego dar zbawienia, ratunku, wybawienia, odnowienia przyjmuje. Tylko że znowu: nie można powiedzieć „JA SAM”, tylko to trzeba przyjąć. Otworzyć rękę czy serce i się cieszyć. Już to tak jakoś jest, skoro Bóg jest Bogiem, a my jesteśmy ludźmi. I nie wierzyć temu, który nas bałamuci, że tak jest źle. A niby czemu? Co jest złego w przyjęciu dobra? Kiedy je wdzięcznie przyjmiemy, będziemy mogli sami dawać dobro innym – i wbrew temu, co nam ktoś wmawiał, wcale się nie staniemy niewolnikami, ale odwrotnie: wolnymi i samodzielnymi. Samodzielny i odpowiedzialny z wdzięcznym sercem wobec Boga – oto właściwa postawa dla człowieka.

Czy chcemy, żeby tak było? Możemy to wszystko teraz uznać w Wyznaniu Wiary, „wymówić”, wypowiedzieć, a potem przeprosić Boga za naszą winę i przyjąć Jego odnowienie w Ciele i Krwi Chrystusa, przed Bożym ołtarzem. Chcemy…?