Golgota 2022

L 23,32-49

Spolu s ním byli vedeni na smrt ještě dva zločinci. Když přišli na místo, které se nazývá Lebka, ukřižovali jej i ty zločince, jednoho po jeho pravici a druhého po levici. Ježíš řekl: „Otče, odpusť jim, vždyť nevědí, co činí.“ O jeho šaty se rozdělili losem. Lid stál a díval se. Členové rady se mu vysmívali a říkali: „Jiné zachránil, ať zachrání sám sebe, je-li Mesiáš, ten vyvolený Boží.“ Posmívali se mu i vojáci; chodili k němu, podávali mu ocet a říkali: „Když jsi židovský král, zachraň sám sebe.“ Nad ním byl nápis: „Toto je král Židů.“

Jeden z powieszonych złoczyńców urągał Mu i mówił: „Czy nie Ty jesteś Mesjaszem? Ocal siebie samego i nas”. W odpowiedzi drugi skarcił go i powiedział: „Czy ty się Boga nie boisz? Ponosisz przecież tę samą karę. My co prawda sprawiedliwie otrzymujemy to, na co zasłużyliśmy, Ten zaś nic złego nie uczynił”. I dodał: „Jezu, pamiętaj o mnie, gdy wejdziesz do Twojego Królestwa”. Odpowiedział mu: „Zapewniam cię, dziś będziesz ze Mną w raju”. Było już około godziny szóstej i ciemność ogarnęła całą ziemię aż do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło a zasłona w świątyni rozdarła się przez środek. Jezus zawołał donośnym głosem: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam Mojego ducha”. I po tych słowach oddał ducha. Gdy setnik zobaczył, co się wydarzyło, uwielbiając Boga, powiedział: „Naprawdę, ten Człowiek był sprawiedliwy”. A wszyscy, którzy się zgromadzili na to widowisko, gdy zobaczyli, co się wydarzyło, bijąc się w piersi, zawracali. Natomiast ci, którzy Go znali, stali z daleka. Przyglądały się temu również kobiety, które towarzyszyły Jezusowi od Galilei.

Smysl celého Ježíšova procesu, té vnějšně nesmyslné Ježíšovy popravy – vraždy, je v chápání Boží lásky, která se sama vydává za druhé, pro mě a pro tebe. Pro moje a tvoje dobro, pro můj a tvůj život, pro naši záchranu. Ježíš tak naplňuje slova o tom, že kdo by usiloval svůj život zachovat, zachránit, ten jej ztratí, ale kdo jej ztratí, ten jej zachová. Když se jeho učedníci před cestou do Getsemanské zahrady hádají o to, kdo z nich je největší, tak jim řekne: „Králové panují nad národy, a ti, kdo jsou u moci, dávají si říkat dobrodinci. Avšak vy ne tak: Kdo je mezi vámi největší, buď jako poslední, a kdo je v čele, buď jako ten, který slouží. Neboť kdo je větší: ten, kdo sedí za stolem, či ten, kdo obsluhuje? Zdali ne ten, kdo sedí za stolem? Ale já jsem mezi vámi jako ten, který slouží.“ (L 22,25-27)

Ježíš od počátku svého veřejného působení až do konce na kříži, až do posledních slov z kříže, jak je předává Lukáš, hledal a zachraňoval ztracené, prosil za ně, odpouštěl jim a vyhlašoval nad nimi Boží smilování. „Otče, odpusť jim, vždyť nevědí, co činí.“ – „Amen, pravím ti, dnes budeš se mnou v ráji.“ – „Otče, do tvých rukou odevzdávám svého ducha.“ Výsměch a ironie členů rady, vojáků i jednoho ze zločinců spolu s ním ukřižovaných, že jiné zachraňoval a sám sebe nyní zachránit neumí, jsou vlastně nevědomým vystižením Ježíšova poslání. Chtějí být ironií, ale v jiných ústech by byla vyznáním víry. Jiné zachraňoval, ale sebe zachránit neumí, nemůže, nechce. Proto Ježíš končí na kříži jako zločinec mezi zločinci, jako král s korunou trnovou, a ne zlatou.

Na místě zvaném Lebka, které známe také pod jménem Golgota, se k Ježíšově popravě schází velké množství různých lidí. Jsou tu vojáci a jejich velitel – setník. Jsou tu zástupy lidí – čumilů, kteří se seběhnou vždy, když se někde něco děje. Jsou tu členové rady, ti, kteří to upekli. Jsou tu také dva zločinci, ukřižovaní spolu s ním, spravedlivě odsouzení, jak jeden z nich sám řekne. Jsou tu Ježíšovi přátelé, ale ne učedníci z kruhu dvanácti, o těch se neříká nic. Jsou tu také ženy, učednice. A ještě někdo je pod křížem přítomen, někdo, o kom text nemluví. Kdo to je? Ty a já… My. My tam jsme. Jsme v každé z postav. Každá o nás něco říká, v každé se můžeme z části najít. Dokonce i v těch učednících, kteří tam nejsou, kteří jsou někde zalezlí.

Vojáci, římští legionáři, jejichž domov je v nějaké daleké provincii, byli povoláni ke službě sem, do neklidné a nebezpečné Palestiny mezi ty „strašné“ židy. Co si asi myslí…? „Tak tenhle Galilejský Ježíš byl odsouzen. Různé příběhy se o něm vyprávěly, ale zřejmě to byly jen řeči, báchorky. Byl to, zdá se, jen obyčejný, možná trochu známější povstalec, kterých je tady v Judeji tucet za každým rohem. Jen ať zemře, o jednoho míň, taky dobře. Ti nahoře jistě vědí, co dělají. My jsme jen vojáci, posloucháme rozkazy.“

Kolik takových poprav už viděli? Už se jich to vnitřně nedotýká, jsou to profíci, spíš v tom horším slova smyslu. Jsou otupení, lhostejní. Klidně si mezi sebou rozdělí jeho šaty. Proč ne, když na to mají právo?! Vysmívají se mu. Proč se nepobavit na účet druhého, když se nemůže bránit, když nemá moc ani právo?! Vždyť je to jako v televizi, jako počítačová hra. Splnit rozkaz. Nepřemýšlet. Prostě udělat to, co dělají všichni. Fungovat. Myslet na svoje malé výhody, na svoje potěšení. Být lhostejný vůči trápení druhého, protože mě to nebolí. Necítím to, je mi to vzdálené, mám odstup, je to jiný svět a nezajímá mě. Být divákem v utrpení druhého… Svůj život zachraňovat… ale asi přeci jen o něj přicházet? Nežít, ale jen fungovat…?

Dva zločinci popravení spolu s Ježíšem. Asi zélóté, povstalci, kteří bojovali za svobodu Izraele proti Římu. Byli pověstní svými dýkami, kterými dokázali uprostřed davu bleskurychle zabít a pak se vytratit. Oko za oko, zub za zub. Proti síle síla, nebo úskok, lest. Proti tvrdosti větší tvrdost jako cesta ke svobodě. Svoboda vnější však začíná svobodou vnitřní a té násilím nedosáhneš. Smrt na kříži pro ně byla asi ctí – zemřít jako hrdina, jako mučedník. Jeden se Ježíši posmívá, hraje tvrďáka, druhý je ale lidský a řekne: „My jsme odsouzeni spravedlivě, dostáváme zaslouženou odplatu, ale on nic zlého neudělal.“ Co se v něm odehrálo? Kde se berou ta slova? Nevíme. Snad když Ježíš prosí Boha za odpuštění pro své katy? Možná. Ježíš na toho zločince pamatuje! „Amen, pravím ti, dnes budeš se mnou v ráji.“ Tak málo stačí… Smát se, hrát tvrďáka, a přitom být jen krůček od dveří, které vedou do úplně jiného světa. A minout se s ním. Anebo vstoupit. Někdy stačí tak málo, tak málo! Možná být jen lidský.

Ježíšovi přátelé a ženy pod křížem… Stojí opodál, sledují všechno, ale přesto nejsou diváky velkopátečního dramatu. Nepatřili sice do kruhu dvanácti učedníků, ale přesto Ježíšovi věřili, pomáhali mu a byli nablízku. A jsou i nyní, v situaci krize. A nebudou jen svědky jeho ukřižování a smrti. Jeho tělo sejmou z kříže, s láskou a bolestí ho uloží do hrobu. A pak ho budou chtít pomazat mastmi a vonným olejem, a tak jim jako prvním zazáří světlo velikonoční radosti! Přitom jsou spíš na okraji pozornosti. Evangelisté toho o nich moc neřeknou. Jsou to skoro bezejmenné postavy. Tak, jako my?! Oproti nim známe učedníky jménem všechny. Ale ti tu nejsou…

W przedziwny sposób w tegorocznej ewangelii Wielkiego Piątku znajdujemy rzeczywistość Golgoty 2022. Pewnie już się zorientowaliście i też to widzicie. Dla mnie analogia jest bardzo wyraźna. Mamy żołnierzy – normalnych chłopców, na progu życia, z ich planami… Wszystko musi ustąpić miejsca otępieniu. Po drugiej wojnie światowej było wiele różnych doświadczeń, które pokazywały, ile w tak zwanym „przyzwoitym człowieku” jest bestii; wystarczy tylko stworzyć odpowiednie warunki, wystarczy kilka impulsów… Tym bardziej, że przy wykonywaniu rozkazów samodzielne myślenie nie jest wskazane. Jak byśmy się zachowali wówczas, w Jerozolimie? Albo teraz przy oblężeniu miast ukraińskich? Jak się jeszcze zachowamy, kiedy… Powiem inaczej: jak byśmy się zachowywali, gdyby wojna dotarła do nas. Kiedy stawką będzie własne przeżycie…?

Być może widzimy się wśród patriotów, gotowych do największych poświęceń, nawet do poświęcenia życia za wolność ojczyzny. Także do ich sytuacji sięga dzisiejsza ewangelia. Przychodzi w tym zapewnieniu Jezusa: „Dziś będziesz ze Mną w raju”. Już żeśmy widzieli: można być o krok… i minąć się z celem. Można być uznanym za bohatera i docenionym przez historię, a jednak umierać bez Boga, z cyniczną drwiną na ustach, z przeszywającym serce bólem i goryczą, jakiej nikt z nas nie potrafi sobie wyobrazić. Umierać bez celu i bez sensu. Jasne, może ktoś z następnych pokoleń powie kiedyś, że to dla nich żeśmy ponosili wszelkie ofiary… Choć bardziej jest prawdopodobne, że nie powiedzą i nie docenią, skupieni na własnych największych w świecie problemach. Jezusowe zaproszenie jest dla każdego, kto we własnych oczach albo w oczach innych ponosi ofiary. A w końcu jest także dla tego, kto bynajmniej altruistą nie był – bo nie wiemy, czy któryś ze skazańców nie był rzeczywistym złoczyńcą; jakimś złodziejaszkiem lub zabójcą… Dla wroga, który skazuje jeńca, ten jest zawsze złoczyńcą, bo miał na celu zabijanie moich pobratymców, bo posłuchał rokazu, by wystąpić przeciwko mojej ojczyźnie, bo on albo jego koledzy niszczyli, burzyli i plądrowali.

Do wielu z nich pewnie odnosi się Jezusowa modlitwa: „Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią”… Powinniśmy zauważyć, na jakiej podstawie Jezus wypowiada te słowa. Ta modlitwa, wypowiadana w chwili strasznego bólu, za tych, którzy ten ból zadawali, poruszyła serca milionów ludzi i stała się ideałem, który uczył niezliczone ilości cierpiących, aby nie dążyli do ślepego odwetu, lecz poszukiwali dobra, nawet dla swoich wrogów. Nie umniejsza to w niczym wielkości modlitwy Chrystusa, jeżeli wskażemy, że modlił się On za żołnierzy, którzy naprawdę nie wiedzieli, co czynią. Za to jakiś fałszywy sentyment mógłby nas doprowadzić do rozszerzenia treści tej modlitwy ponad jej intencję, a to już byłoby nadużycie. To jest modlitwa za nieświadomych. Nawet za zmanipulowanych, ale jednak nieświadomych… Bo czyż modlitwa o przebaczenie dla człowieka, który wie zupełnie dobrze, co czyni i nie ma zamiaru zaprzestać tego ani żałować, nie byłaby niemoralna? Oznaczałaby tolerowanie jego grzechu. Bóg może przebaczyć, ale w żadnym wypadku nie będzie zła tolerować. Grzech musi osądzić. W samym jego epicentrum widzi jednak człowieka. Jak postrzega tych, przez których dzieje się tyle zła i zbrodni? Którzy stają się nie tylko narzędziem Złego, ale wręcz można ich określić mianem osoby, która w historii świata się powtarza i co jakiś czas na nowo pojawia, to znaczy antychrysta? Czy Pan Bóg potrafi też oddzielić tego człowieka od jego roli, wręcz życiowego posłania: bycia narzędziem zła? Ja myślę, że tak. I myślę, że ci, którzy jak ks. Dietrich Bonhoeffer brali dział w zamachu na Hitlera, choć robili swoje, to jednak w duchu mieli myśl: Panie Boże, Ty nawet jego potrafisz objąć mocą Chrystusowego zbawienia…

Popatrzcie: w pandemii byliśmy w myślach i rozważaniach zupełnie gdzie indziej. Pan Bóg „przesunął” nas znowu o krok dalej, głębiej. Zaczynamy na Golgotę patrzeć tak, jak w życiu żeśmy dotąd nie patrzyli. Zaczynamy odkrywać kolejne i kolejne wymiary męki i ofiary Jezusa Chrystusa, Jego arcykapłańskiego ofiarowania się oraz tego, co dla nas osiągnął. Niechaj te myśli w nas nadal rezonują; bo przecież będziemy za chwilę przystępować do Jego Stołu. Pamiętacie, jak żeśmy rozmyślali o Jego słowach modlitwy: „Niech mnie ten kielich minie”? Albo o ślepawych deklaracjach uczniów: „Możemy pić ten kielich, z którego Ty pijesz!” Kielich cierpienia, pełen krwi, Pan dziś podaje nam – mnie i tobie. Mówi: „Pijcie z niego wszyscy”… Weźmy go w ręce. Niech po tych słowach ktoś w ogóle do Komunii przystąpi. Weźmy ten kielich zwłaszcza my, którzy się go boimy. Którzy chcielibyśmy, by nas ominął. Bo przecież i tak jesteśmy tam, w postawach ludzi na Golgocie. Jeśli tego kielicha nie przyjmiemy, nie dotknie nas moc Jego zmartwychwstania. W poniedziałek żeśmy to czytali w codziennych hasłach „Z Biblią na co dzień” oraz w „Słowach nadziei”, za które mi potem prawnuczka Jana Kubisza w mailu dziękowała, że wspomniałem postać jej wujka ks. Karola Kubisza. Nie wiem, w jakich okolicznościach wypowiedział słowa podpisane pod nasz Wielki Tydzień, ale są one znaczące: „Dzieją się rzeczy niezwykłe, jakich nie przewidywaliśmy przed laty”. No nie? Nawet w czarnych snach byśmy nie przewidywali. I dalej: „Pan musi nas nieraz dotkliwie doświadczyć, nawet całkowicie załamać, by w ostatecznym wyniku nas ułaskawić i uratować”.

Niechaj przyjąć ten klielich i stanąć tam, na Golgocie, pomogą nam słowa sformułowane przez przodków wiary w wyznaniu Kościoła, skoncentrowaniu się na Tym, w którego wierzymy, który dla nas wykonał wszystko:

Věřím v jednoho Boha, Otce všemohoucího, Stvořitele nebe i země, všeho viditelného i neviditelného. Věřím v jednoho Pána, Ježíše Krista, jednorozeného Syna Božího, který se zrodil z Otce přede všemi věky: Bůh z Boha, Světlo ze Světla, pravý Bůh z pravého Boha, zrozený, nestvořený, jedné podstaty s Otcem: skrze něho všechno je stvořeno. On pro nás lidi a pro naši spásu sestoupil z nebe. Skrze Ducha svatého přijal tělo z Marie Panny a stal se člověkem. Byl za nás ukřižován, za dnů Poncia Piláta byl umučen a pohřben. Třetího dne vstal z mrtvých podle Písma. Vstoupil do nebe, sedí po pravici Otce. A znovu přijde, ve slávě, soudit živé i mrtvé a jeho království bude bez konce. Věřím v Ducha svatého, Pána a dárce života, který z Otce i Syna vychází, s Otcem i Synem je zároveň uctíván a oslavován a mluvil ústy proroků. Věřím v jednu, svatou, všeobecnou, apoštolskou církev. Vyznávám jeden křest na odpuštění hříchů. Očekávám vzkříšení mrtvých a život budoucího věku. Amen.